آخرین مطالب
امکانات وب
امروزه به‌واسطة گسترش و نفوذ اینترنت در تمامی عرصه‌های زندگی، مطالعة نحوة تأثیرگذاری این چندرسانه در زندگی امری ضروری است. ورود بسيار ساده و سريع، ارتباط با سراسر دنيا به‌شیوه‌های گوناگون و فقدان محدوديت زماني و مكاني، حداقل محدوديت براي دسترسي، دسترسي به پایگاه‌های اطلاعاتي مختلف و انجام فعالیت‌های اقتصادي، علمي، فرهنگي، هنري، مذهبي و... را از ویژگی‌های خاص اینترنت است. یکی از شاخه‌های مطالعات فضای مجازی، مطالعة تأثیر این فضا بر حوزة دین و دینداری و پیامدهای مثبت و منفی اینترنت برای آن است. دین به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی تمدن بشری نقش اساسی در تکوین هویت انسان‌ها دارد. هویت، باورها و ارزش‌های یک جامعه از منابع مختلف جامعه‌پذیری ازجمله رسانه‌های گروهی مانند تلویزیون، ماهواره و اینترنت به‌ویژه در سال‌های اخیر با توجه به گسترة نفوذ و فراگیری آن تأثیر پذیرفته است و شکل می‌گیرد (بذرافشان و رفیعی کته تلخ، 1392). امروز بسیاری از ویژگی‌ها و امکانات اینترنت این ظرفیت را مهیا می‌کنند که فضای مجازی در خدمت تبلیغ و گسترش دین باشد. فضای مجازی به‌دلیل افزایش قابلیت دسترسی، امکان انتقال مفاهیم دینی را در هر زمان و هر مکان فراهم کرده است. یعنی مفاهیم دینی در قالب‌های مختلف نوشتاری، صوتی و تصویری می‌تواند در پایگاه های مختلف اینترنتی قرار داده شود و افراد و کاربران در تمام لحظات و از هرجای به این محتوا دسترسی داشته باشند. می‌توان گفت به چند دلیل مهم و اساسی، اهمیت تأثیرگذاری تبلیغ دین در شبکه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی خیلی بیشتر از سایر رسانه‌ها و منابر دیگر است. دلیل نخست وجود طیف وسیعی از مخاطبان در شبکه‌های مجازی است. برای مثال، در شبکه‌های اجتماعی گاهی هزاران دنبال‌کننده را می‌توان مشاهده کرد، برخلاف منابر که دویست یا سیصد نفر حضور می‌یابند. دلیل دوم این است که در شبکه‌های مجازی امکان استفاده از ابزارهای رسانه‌ای دیگر مانند تصویر، عکس و کلیپ وجود دارد و همین موضوع جذابیت این شبکه‌ها را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که شبکه‌های اجتماعی در مقایسه با دیگر روش‌ها جذاب‌تر باشند. ویژگی دیگر این است که اقشار مختلف به‌ویژه نوجوانان و جوانان کاربران این شبکه اجتماعی هستند، در حالی که در رسانه‌های سنتی غالباً مخاطبان را گروه‌های سنی متوسط رو به بالا و افراد سالمند تشکیل می‌دهند. بنابراین از طریق شبکه‌های اجتماعی شرایط بهتر و بیشتری برای تبلیغ دین به گروه سنی جوان فراهم است.
امروز به‌واسطة فضای مجازی آموزه‌ها، مفاهیم و مناسک دینی مختلف نمود جهانی پیدا کرده‌اند و بسیاری همچون عاملی(1390) از دین مجازی سخن می‌گویند. منظور عاملی (همان) از دین مجازی جنبه‌ها الهیات دینی و کلام دینی و اساساً حقیقت دینی نیست، بلکه انعکاس تحلیلی نمایش دین در فضای مجازی است و بنابراین مجازی بودن دین در مقابل حقیقی بودن دین قرار ندارد (عاملی، 1390: 126). برخی همچون مکسول (به نقل از عاملی، 1390) نیز وجوه اشتراکی بین دین و فضای مجازی ازجمله فرامادی و فرافضا بودن و یا به‌عبارتی به جهان دیگری تعلق داشتن این دو را برمی‌شمارند.
عاملی در توضیح تأثیرات مثبت اینترنت در رابطه با دین از شش کارکرد فضای مجازی برای دین مجازی سخن می‌گوید.
1) دین همه‌جاحاضر: در فضای مجازی فرد در هر زمان و هر لحظه براساس ذوق و علاقة فردی می‌تواند وارد فضاهای دینی شود.
2) فضاهای دینی موازی: با از بین رفتن محدودیت‌های زمان و مکان، فرد به فضای متکثر، دسترسی‌های گسترده یافته و این روند منشأ ظهور هویت‌های موزای دینی نیز شده است.
3) فعال بودن و در عین‌حال منفعل بودن دینداری مجازی: فرد در دینداری مجازی از سویی انتخابگر است، همراهی مشارکتی دارد و پاسخگو است و از سوی دیگر منفعل است، زیرا در معرض جمع قرار نمی‌گیرد.
4) به‌وجود آمدن جماعت فرامکان و فرازمان: فضاهای تعاملی فراگیر به‌واسطة فضای مجازی، خاص‌گرایی و عام‌گرایی دینی در عرصة جهانی و فراملی امکان‌پذیر می‌شود.
5) توسعة ارتباطات: ارتباطات مجازی زمینة ظهور گستردة دین در عرصة مجازی را فراهم می‌آورد. ظهور فضای مجازی و رسانه‌های ماهواره‌ای رادیویی و تلویزیونی منشأ نسبیت‌های محیط‌های دینی شده است. این نسبیت لزوماً به بحران هویت منجر نمی‌شود، بلکه نگاه آگاهانه دینی را تقویت می‌کند.
6) تقویت حوزة فردی دینی: براساس ویژگی‌های فضای مجازی، امکان حضور همگان در یک فضا به‌صورت فردی و بدون تزاحم ارتباطی با دیگران، فراهم شده است (عاملی، 1390: 144-145).
امروزه ما هرگاه موضوعی مذهبی به‌عنوان سؤال برای‌مان مطرح می‌شود می‌توانیم به‌راحتی با جست‌وجوی ساده در مورد آن مطالب بسیاری را دریافت کنیم و بسیاری از ابهامات فقهی خود را با مراجعه به وبگاه مراجع تقلید رفع کنیم.
اما این فضا با تمام این خصوصیات که پیامدهای مثبتی برای دین و دینداری داشته است، دچار آسیب‌هایی نیز هست مطمئناً به مفهوم دین ضربه خواهد زد. محیط مجازی ضمن فراهم کردن امکانات و پیشرفت‌های قابل‌توجه،آسیب‌هایی نبز همراه دارد؛ آسیب‌هایی که با ماهیت مجازی قرین است از جمله گمنامی، تناقض هنجاری و ارزشی، و نبود راهکارهای نظارتی کارآمد. رشد بی‌سابقه وسایل ارتباطی باعث از بین رفتن سریع مرزها شده است و افراد در یک دنیای بدون مرز و غیرقابل کنترل قرار گرفته‌اند که می‌تواند برخی از مفاهیم دینی را با چالش مواجه کند.
یکی از آسیب‌هایی که امروزه مفهوم دین در معرض آن قرار دارد، سبک‌شماری مفاهیم دینی در فضای مجازی و به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی است. امروزه ما در ایران شاهد این موضوع هستیم که لطیفه‌های بسیار سخیفی در شبکه‌های مجازی به‌واسطه گستردگی این شبکه‌ها در حال انتشار است که مفاهیم، احکام، اعتقادات در آن به سخره گرفته می‌شوند و به‌نوعی از آنها ارزش‌زدایی می‌شود. تکرار بیش‌ازحد این مباحث در شبکه‌های اجتماعی باعث قبح‌زدایی از تمسخر مذهب خواهد شد و کوچک شمردن این مفاهیم کم‌کم به جهان واقعی نفوذ خواهد کرد. این امر باعث می‌شود که فرد دیندار به شنیدن و تکرار این سبک‌شماری‌ها عادت کند و حساسیت خود را به این موضوع از دست بدهد. امروزه ما در جامعه و شبکه‌های اجتماعی شاهد شوخی‌هایی با مفاهیم مذهبی هستیم که در گذشته این گونه نبوده است. شوخی با مراجع دینی، شوخی با آیه‌های قرآن، به تمسخر گرفتن احادیث، زیرسؤال بردن بسیاری از مناسک مذهبی نمونه‌هایی از آن است. در روزهای محرم امسال شاهد رشد روزافزون لطیفه‌های مرتبط با عاشورا و نذری، مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی در فضای مجازی بودیم و بدین ترتیب در فضای مجازی با چالش تضعیف اعتقادات و گسترش اباحه‌گری روبه‌رو هستیم. فضای مجازی در تمامی موارد فوق نقش بسیار عظیمی را در کمرنگ کردن و بی‌رنگ کردن اعتقادات به‌ویژه در نسل جوان ایفا می‌کند. گاهی اوقات در این شبکه‌ها پیام‌هایی منتشر می‌شود که با اعتقادات و باورهای دینی جامعه در تضاد هستند و اختلافاتی را در بین مردم ایجاد می‌کنند. پیام‌هایی که منبع موثقی ندارند و به‌سرعت نیز مانند شایعات در جامعه گسترش پیدا می‌کنند و باعث ورود به فضای واقعی جامعه می‌شوند.
آسیب دیگر قرار گرفتن نظرات دینی متضاد در کنار یکدیگر است. امروزه به‌واسطه فناوری بسیاری از آموزه‌های دینی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. در اینترنت می‌توان انواع باورهای و ادعاهای دینی را شاهد بود. این امر در عین اینکه باعث تضارب آرا می‌شود، ممکن است افراد را دچار شک و تردید کنند. بسیاری از این گفته‌های در مورد مذهب با یکدیگر متضاد و بسیاری نیز اشتباه هستند. برخورد با شبهات مختلف در فضای اینترنت می‌تواند موجب سست شدن اعتقادات و نظرات افراد در حوزة دینی شود.
در اختیار قرار گرفتن آموزه‌های فرقه‌های دینی کذایی و گمراه از دیگر آسیب‌های دین در فضا مجازی است. امروزه در دنیای مجازی فرقه‌های مختلفی دینی همچون شیطان‌پرستی، تولیک، رام‌الله در حال تبلیغ و جمع کردن پیرو برای خود هستند که ممکن است افراد مستعد را گمراه کنند.
بنابراین ما در حوزه دین در فضای مجازی با آسیب‌های نوظهوری مواجه هستیم که می‌توانند زمینه‌ساز انواع جدید از آسیب‌های روانی و اجتماعی باشند و برنامه‌ریزی در راستای شناسایی و تدبیر تمهدیداتی نوین برای برخورد با چنین آسیب‌هایی ضروری است.
امروز به‌واسطة فضای مجازی آموزه‌ها، مفاهیم و مناسک دینی مختلف نمود جهانی پیدا کرده‌اند و بسیاری همچون عاملی(1390) از دین مجازی سخن می‌گویند. منظور عاملی (همان) از دین مجازی جنبه‌ها الهیات دینی و کلام دینی و اساساً حقیقت دینی نیست، بلکه انعکاس تحلیلی نمایش دین در فضای مجازی است و بنابراین مجازی بودن دین در مقابل حقیقی بودن دین قرار ندارد (عاملی، 1390: 126). برخی همچون مکسول (به نقل از عاملی، 1390) نیز وجوه اشتراکی بین دین و فضای مجازی ازجمله فرامادی و فرافضا بودن و یا به‌عبارتی به جهان دیگری تعلق داشتن این دو را برمی‌شمارند.
مطالعات فرهنگ مجازی...برچسب : نویسنده : 0tatarcystudiesa بازدید : 197